Ағзаларды трансплантаттау - ағзаларды (ағзаның бөлігін) немесе тіндерді дененің басқа жеріне немесе басқа ағзаға ауыстыру.
Ағзаларды трансплантаттау кез келген адамға, ересек адамға да, балаға да қажет болуы мүмкін.
Көптеген аурулар адам ағзасының жұмысын тоқтатып, трансплантаттау қажеттілігіне әкелуі мүмкін.
Бүгінгі таңда 4 мыңға жуық қазақстандық шұғыл түрде ағзаларды ауыстыруға мұқтаж, оның ішінде 2023 жылғы шілдедегі жағдай бойынша 109 бала. Кейбір пациенттер үшін уақыт есебі күндермен емес, сағаттармен өлшенеді. Басқа мүшелерге қарағанда қазақстандықтар бүйрек алмастыруға – 91,2%, бауырға – 4,6%, жүрекке – 3,7%, өкпеге – 0,4%, өкпе-жүрек кешеніне – 0,1% -ға мұқтаж.
Қазақстанда жүрек, өкпе, бауыр, бүйрек, ұйқы безі трансплантатталады. 2012 жылдан бері 2379 орган трансплантатталды, оның ішінде пациенттердің 85%-ы тірі кезіндегі донордан, 15%-ы қайтыс болғаннан кейінгі донордан.
ҚР 2020 жылғы 7 шілдедегі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексінің 210-бабына және 212-бабының 1 және 3-тармақтарына сәйкес донор тірі адам (тірі кезіндегі донор) және қайтыс болған адам (қайтыс болғаннан кейінгі донор) бола алады.
Ағза мен тіннің тірі кезіндегі доноры бола алатын тұлғалар:
• 18 жастағы және одан жоғары,
• қабілетті,
• одан әрі трансплантаттау үшін ағзаны (ағзаның бөлігін) және (немесе) тіндерді (тіннің бөлігін) алып қоюға жазбаша нотариат куәландырған келісімін білдірген,
• ағзаны (ағзаның бөлігін) алып қою оның денсаулығының қайтымсыз бұзылуына әкеп соқтырмайтынын растайтын жан-жақты медициналық тексеруден өткендерге.
Қазақстанда тірі донордан ағзаны (ағзаның бөлігін) трансплантаттау туралы шешімді Этикалық комиссия қабылдайды, ол теріс пайдалануды болдырмау және қауіпсіздікті арттыру мақсатында жоғарыда аталған барлық растайтын құжаттарды қарайды, әлеуетті реципиент пен тірі кезіндегі донор арасында генетикалық байланыс орнатады.
Қайтыс болғаннан кейінгі донор - реципиентке трансплантаттау үшін пайдаланылуы мүмкін мидың, ағзасының (ағзаның бөліктері) және (немесе) тіндерінің (тіннің бөліктері) қайтымсыз өлімі анықталған 18 және одан жоғары жастағы адам. Қайтыс болғаннан кейінгі бір донордың ағзалары шамамен 7 адамның өмірін сақтап қала алады.
Қазақстанда ағза сатып алуға/сатуға бола ма?
«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» ҚР кодексінің 209-бабы 4-тармағының 3) тармақшасына сәйкес трансплантаттау мақсатында тыйым салынады:
• адам ағзаларын (ағза бөлігін) және (немесе) тіндерін (тін бөлігін) сатып алуға-сатуға.
Қайтыс болғаннан кейінгі ағза доноры болудан қалай бас тартуға немесе келісуге болады?
Қайтыс болғаннан кейінгі донорлыққа өзінің ерік білдіруін тіркеу үшін Қазақстан Республикасының азаматы екі жолмен жүзеге асыра алады:
• тіркелген жері бойынша емханаға тікелей жүгінген кезде, онда жауапты тұлға жеке басын және тіркеу мәртебесін куәландыратын құжаттарды тексереді, содан кейін өтініштің тиісті нысанын ұсынады (келісім немесе келісімді қайтарып алу/бас тарту). Толтырылған нысан тіркелімге енгізіледі, ал өтініш берушіге 1 жұмыс күні ішінде бірінші басшының қолы қойылған және МСАК ұйымының мөрімен бекітілген ерік білдіруді тіркеу туралы анықтама беріледі;
• немесе «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы үйден шықпай-ақ қайтыс болғаннан кейінгі донорлыққа өз еркіңізді тіркеуге болады.
Ол үшін өтініш беруші порталда авторизациялануы және қызметке тапсырыс беруі қажет:
«Трансплантаттау мақсатында ағзалардың (ағзаның бөлігінің) және (немесе) тіндердің (тіннің бөлігінің) қайтыс болғаннан кейінгі донорлығына тірі кезінде бас тартуды немесе келісімді тіркеу»
Бұдан әрі барлық қажетті жолдарды толтырып, ЭЦҚ өтініміне қол қойыңыз, бірнеше минуттан кейін мәртебе жаңартылады және ерік білдіруді екі тілде тіркеу туралы анықтама қолжетімді болады.
Өтініште барлық ағзаны немесе белгілі бір ағзаны пайдалануға рұқсат етілуі мүмкін. Кейін шешіміңізді шексіз рет өзгерте аласыз.
Өтінімнің мерзімі шектелмеген, яғни оны біраз уақыттан кейін жаңарту немесе растау қажет емес. Шешім адамның соңғы тіркелген өтінімі бойынша қабылданады.
Келісімді немесе бас тартуды кім тіркегені туралы ақпарат жабық. Бұл базаға тек үш республикалық трансплантаттау үйлестірушісі және адам қайтыс болғаннан кейін ғана қол жеткізе алады.
Дербес деректерді қорғау «Дербес деректер және оларды қорғау туралы» 2013 жылғы 21 мамырдағы Қазақстан Республикасы Заңының Кодексіне және 29-бабына сәйкес жүзеге асырылады.
Кодекстің 212-бабының 2-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2020 жылғы 21 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-308/2020 «Адамның қайтыс болғаннан кейін ағзалардың (ағзаның бөлігінің) және (немесе) тіндердің (тіннің бөлігінің) донорлығына өмір бойы ерік білдіруін және бұл туралы жұбайының (зайыбының) немесе жақын туыстарының бірінің хабарламасын беру қағидаларын бекіту туралы» бұйрығы әзірленді.
